Gebed > Over gebed > Vormen > Hesychasme > Geschiedenis

Geschiedenis van het hesychasme (14)

3.2 Het zelf

Hier komt het mensbeeld binnen het hesychasme aan de orde.

1. Men is ervan overtuigd dat God in het hart/innerlijk van de mens te vinden is. Vandaar ook de grote nadruk op het waakzaam volgen (prosogè) van jezelf.
2. Een andere impuls tot waakzaamheid is de uitspraak van Jezus dat het innerlijk van de mens bepalend is voor zijn gedrag (Mt.15,18-20)³¹. Het hesychasme is een stroming die de mens tot eenvoud en eenheid in zichzelf en met God wil brengen, via de weg van het gebed. Een voorbeeld daarvan is de uitspraak van Nicephorus, dat het hart het natuurlijk tehuis van het verstand is.³² Elke christelijke spiritualiteit is een betrokkenheid op elkaar van twee polen: God en de eerbied voor Hem, en de mens en het psychologische proces dat zich in het geestelijke leven in hem afspeelt. Het evenwicht tussen deze twee polen kan per spiritualiteit verschillen. In het hesychasme heeft men uiteraard zeer grote eerbied voor God, maar in de praktijk lijkt toch de nadruk te liggen op de pool van de processen die de op deze weg naar God zoekende mens doormaakt.³³
3. Gedachten storen het contemplatieve gebed. Hierin ging men zeer ver: ook goede gedachten zijn uit den boze^33b, omdat de hesychia door het minste of geringste verstoord wordt. Evagrius kende vier bronnen van gedachten: het zien, het horen, herinneringen en het temperament.³⁴ Hieruit volgt dat het zich terugtrekken in eenzaamheid en het zwijgen op zich nog niet voldoende zijn om iemand tot een hesychast te maken, omdat hij immers nog altijd zijn herinneringen en temperament met zich meedraagt, die de hesychia met gedachten kunnen verstoren. Beslissend, en tegelijkertijd het meest moeilijk te realiseren, is dus de laatste opdracht die Arsenius ontving ("rust"); de voorgaande twee ("ontvlucht de mensen en zwijg") zijn slechts voorbereidingen - maar wel zeer noodzakelijke!^34c - voor die volkomen hesychia.³⁵
4. In het hesychasme wordt het lichaam positief benaderd. Zie bijv. Palamas' verdediging van de mogelijkheid van het lichaam deel te hebben aan een ervaring van het Goddelijke. Een ander voorbeeld vinden we bij Ware: "Het lichaam is niet alleen maar een obstakel dat wij moeten overwinnen, een klomp materie die wij kunnen negeren, maar het heeft in het geestelijk leven een positieve rol te spelen en het is uitgerust met energie, die voor de 'arbeid' van het gebed kan worden aangewend."; de theologische achtergrond van deze potentie van het lichaam is de menswording van Christus, Die zo "het vlees tot een onuitputtelijke bron van heiliging gemaakt" heeft.³⁶