Mystiek > Over mystiek > Geschiedenis > Christelijk > Deel II: Mystieke weg

Deel II: De mystieke weg (8)

VIII Extase en vervoering

Het gevoel van eenheid (God in de mysticus en de mysticus in God) dat in de contemplatie bereikt werd lijkt het hoogste wat er te bereiken valt. Maar bijna alle mystici zien een groep van extatische toestanden als superieur aan de contemplatie, omdat hierin de absorptie in God nog groter is. In de contemplatie weigerde de mysticus aandacht te schenken aan de uiterlijke wereld die als een vage vlek op de achtergrond van zijn bewustzijn aanwezig was; in de extase kan hij er geen aandacht meer aan schenken en heeft hij er geen bewustzijn meer van. Extase kan vanuit drie gezichtshoeken bekeken worden:

1. Fysiologisch. Extase is een vorm van trance, gedurende welke hartslag en ademhaling op een laag niveau staan. Het lichaam is meer of minder verstijfd en koud. De trance verloopt in twee fasen: eerst een korte periode van luciditeit, vervolgens een periode van "bewusteloosheid" die uren kan duren. Trance is duidelijker uiterlijk zichtbaar dan Vereniging en ook een heftiger fenomeen. De uitwerking van een trance (vitaliserend, of bijv. de wil verzwakkend, morele en intellectuele chaos veroorzakend) zal moeten uitmaken of hij spiritueel van waarde is. Mystici staan er daarom zeer kritisch tegenover.
2. Psychologisch. Extase is een voorbeeld van volkomen mono-ideïsme, d.w.z. de volkomen concentratie van de aandacht op één object. Het is contemplatie in verheven vorm. Omdat mystici in de regel extreem gevoelig zijn voor suggestie en impressies - een karakteristiek van artistieke en creatieve mensen - wordt de extase meestal ontketend door het zien van of het concentreren op een geliefd symbool voor het Absolute. Vandaar dat sommige mystici zich enerzijds lijken vast te klampen aan symbolen en anderzijds verklaren dat het ware spirituele ongrijpbaar is. Zo kunnen de sacramenten een belangrijke rol spelen in het leven van de mysticus. In de extase voltrekt zich een hergroepering van het zelf rondom het puntje van de ziel, en worden bewuste én onbewuste vermogens rondom dit centrum tijdelijk tot een eenheid gesmeed.
3. Fysiek gezien is extase een vorm van trance, psychologisch een unificatie van het bewustzijn, maar mystiek gezien is het een geëxalteerde act van perceptie. Gedachten en gevoel, ruimte-, tijd- en ik-bewustzijn zijn opgeheven, zodat de vitaliteit die gewoonlijk daarover verdeeld moet worden nu in een ongewone vorm van zelfloze perceptie samengebald is. De mysticus gaat volkomen op in God, als een vis in de zee. Hij leeft voor korte tijd tegelijkertijd in de natuurlijke en in de bovennatuurlijke wereld, in "passieve vereniging". Extase is de voltooiing van het gebed van Vereniging, alhoewel de mystici die twee niet altijd even duidelijk van elkaar onderscheiden. Het is een voorproef van het "Leven van Vereniging". Feitelijk gaat het in contemplatie en extase om dezelfde innerlijke ervaring en onderscheidt extase zich alleen door de lichamelijke verschijnselen die haar begeleiden.

Vervoering (rapture). Extase is het "onvrijwillige" culminatiepunt van een geleidelijk proces van verdieping van de contemplatie. Maar soms kan de mysticus er ook abrupt en onweerstaanbaar door overvallen worden terwijl het in de staat van normaal bewustzijn verkeert. In zo'n geval spreken de mystici van "vervoering". Dit wijst erop dat er nog geen harmonie is tussen de "psycho-fystieke make-up" van de mysticus en zijn transcendentale vermogens. Dit schouwen stimuleert het zelf naderhand tot nieuwe activiteit, vanuit het verlangen naar durende Vereniging met het zo kort geschouwde. Zo leiden extatische toestanden tot een transformatie van het bewustzijn en ontwikkelen en ondersteunen zij de sterke en stormachtige liefde die de mysticus naar huis brengt.