Inspiratie > Spiritualiteit > Informatief > Aalders: spiritualiteit

C. Aalders: Geschiedenis van de spiritualiteit (10)

IX. Spiritualiteit in een geseculariseerde samenleving

Inleiding

Vertrouwde vormen van religieuze spiritualiteit brokkelen af. Maar deze religiositeit was dan ook vaker cultureel bepaald dan uit het geheim van het geloof als zodanig afkomstig. Maar er is veel, misschien vreemd aandoende, nieuwe spiritualiteit.

1. De toewending tot de wereld

In het protestantisme is het Woord een actuele aangelegenheid; waarheid is relationeel (veritas post credere), afhankelijk van het getroffen zijn door God, en relatief. Waarheid is een belevenis. Consequenties:

• Door nadruk op subjectiviteit wereld buitenspel geplaatst en gebrandmerkt als oord van verleiding en boosheid (woestijn, heidenen) => toen deze wereld mondig werd, moest men leren haar als partner serieus te nemen.
• Geschiedenis niet langer meer voorspelbaar, vanwege Gods ondoorgrondelijke soevereiniteit. Van moment tot moment moet men Gods wil zien te ontwaren en daarnaar gehoorzaam handelen => menselijke invloed op gang van de geschiedenis (Calvijn). De wereld is een taak of opgave geworden. Theologie nu minder speculatief en meer praktisch gericht; scheiding dogmatiek en ethiek onmogelijk geworden. Gelovigen nu niet meer opgenomen in bovennatuurlijk mystiek Lichaam, maar een vergadering van 'aangevochtenen'.

2. De mondigheid van de mens

Deze term duidt de zelfbeleving van de moderne mens aan en is niet bedoeld als een oordeel over zijn geestelijke volwassenheid. Zonder deze geestelijke emancipatie naar mondigheid kan het protestantisme naar zijn structuur en gehalte niet begrepen worden (e.g. vasthouden aan de Bijbel tegenover de machtige R.K. traditie in de 16e eeuw). Deze mondigheid is bijbels legitiem (vgl. de profeten; Galaten 5 over christelijke vrijheid). Maar ware vrijheid is beheerste vrijheid, want anders is men slaaf van de eigen driften. Wil men dit ideaal bereiken, dan is begeleiding van mensen bij hun menswording noodzakelijk.

Over de verhouding spiritualiteit - moraal. Misschien zouden de heiligen nooit zo zijn geworden als ze niet eerst zo'n radicaal materialistisch en onethisch leven hadden geleid. "Spiritual development and morality are not the same thing, the latter being never more than a means to the former, and therefore of secondary importance..."

Daarom: neem de moderne mondigheid en de soms bizarre vormen van spiritualiteit serieus, want alleen zo kan men de metamorfose ervan naar waarachtige spirituele discipline begeleiden (mondigheid = hedendaagse vrijheidsbeleving = 'geest-zijn'). Geestelijk leven is de ontdekking dat de mens tot vrijheid is geroepen. Maar vrijheid is riskant. Daarom dienen 'geestelijke' mensen anderen kritisch solidair te begeleiden.

3. De nieuwe dimensie

Vinden van zin voor de moderne mens moeilijker geworden. Hij is niet meer in bovennatuurlijke en bovenpersoonlijke verbanden opgenomen. Deze dimensie is verloren gegaan. Maar daarvoor in de plaats speculeert men niet meer over achtergronden van de wereld, maar:

• oefent nu actieve verantwoordelijkheid t.o.v. de wereld uit en
• wil haar niet ontlopen, maar haar doorstaan. Al te lang werd de religieuze ervaring van mensen oneigenlijk gevoed vanuit een soort geloofsmetafysica. Dankzij de secularisatie kan de theologie nu weer de niet te vatten, onvoorspelbare en soevereine Zelfopenbaring Gods ontdekken (vgl. OT).

4. Het probleem der continuïteit

Ware traditie (ook van spiritualiteit) heractualiseert vroegere inspiraties. Belangrijker dan binnenkerkelijke hervormingen is de aanpassing van de kerk bij de moderne mens en zijn levensgevoel, om samen met hem de wereld te doorstaan => dialogische (d.i. een evangelisch-bijbelse categorie) en diakonale houding. Medemenselijkheid i.p.v. metafysica (vgl. Jezus).

5. Op weg naar een 'disciplina moderna'

Moderne levensgevoel kent ook gevaren: oppervlakkige uiterlijkheid, alles utilitair zien, vereenzaming, verslapping door verwenning, ethisch en kentheoretisch egotisme. Dit alles staat in contrast met het op gemeenschap gerichte christelijke leven. Daarom: gerichte gemeenschapsvorming rondom een bepaald gezamenlijk doel => echte zelfwording, verlossing uit geestelijke steriliteit en eenzaamheid mogelijk. Voorbeelden: via retraite, kerkdienst, huiselijk samenzijn, experimentele gemeentes. Ook hierbij begeleiding en stimulerende evaluatie onmisbaar.

6. Enkele praktische aanwijzingen (voor een eenvoudige disciplina moderna)

a. De beoefening der stilte

Vooral goed in een groep te beleven: stimuleert innerlijke ontvankelijkheid.

b. De ontdekking der eigen vrijheid

Vooral in de ascese - die altijd, ook in de afzondering, in relatie tot de medemens staat - waarin menselijk samenzijn volgens de Scheppingsopdracht aangeleerd wordt; e.g. afzien van eigen 'zuchten' en zo meer ruimte voor anderen.

c. De beoefening der dankbaarheid

Een onderdeel van het leren omgaan met en beheersen van 'stemmingen'. Veel 'ontstemming' is het gevolg van gestoorde of geblokkeerde communicatie met de medemens => groep als oplossing.

d. De beoefening der werkelijkheidskennis

Hiermee wordt bedoeld de ònt-dekking der werkelijkheid als ons aansprekend, zich aandienend en ons aangrijpend. Het diepere gebeuren achter de objectiviteit. Deze (Gods)kennis vooral in groep goed te stimuleren.

e. De gebedsoefening

Nauw aansluitend bij meditatie: eerst luisteren / verstaan en dan bidden. Maar wel gericht luisteren(=> pastorale begeleiding noodzakelijk) naar dat wat ons autisme overstijgt: de werkelijkheid zoals die zich aandient en daarin bestaan terwille van de ander. E.g. door 'voor-beden', één van de zuiverste vormen van dienstbaarheid aan de naaste, en waaruit de dienende daad a.h.w. vanzelf opbloeit.

f. De godsdienstoefening

Vooral gericht op God, maar toch ook een mogelijkheid ons geloof te versterken aan de bronnen en een gevuld samenzijn (groep) te beleven. Op pag.88 belangrijke omschrijving van discipline als zelfgekozen leerlingschap (zelfbeheersing terwille van een leerproces), met de resulterende vruchten, de gevraagde offers en de noodzakelijke planning in tijd (regelmaat) en naar structurering of organisatie. In de moderne wereld grote behoefte aan leerlingschap (getuige de vele psychische onevenwichtigheden, hartinfarcten etc.) en hier ligt een taak voor de kerk als leermeesteres en custos traditionis.