Meditatie > Boeddhisme > Bezinningsteksten > Ingezonden

Ingezonden teksten over boeddhisme (2)

Enkele gedichten over boeddha

(1)
Men beweert dat het alledaagse denken
Nimmer de geest van Boeddha kan zijn
Maar Boeddha is in alle gewone dingen
Hij is overal ergens en daarom nergens
En in ons denken is Hij altijd te vinden.

(2)
Iedereen wordt Boeddha in volharding
Ook druppend water verweert een rots
Zeer zeker alle ongelovigen onder ons
Zijn door Boeddha's geest geërodeerd.

(3)
Geluk en tegenspoed blijven altijd bestaan
Onze karma's bepalen sukses en mislukking
Maar alles verandert en is slechts leegte
Wat niet verandert zal werkelijkheid zijn.

Welkom in het hier en nu

Om maar te ontsnappen aan de beperkingen van het materiële bestaan, stortte half Nederland zich eind jaren '80 in het New Age denken. Eén van de stromingen die zich sindsdien in een grote belangstelling mag verheugen, is het Zenboeddhisme. Terwijl de meeste New Age bewegingen inmiddels weer zijn verdwenen, groeit het aantal zenbeoefenaars in Nederland nog steeds. Misschien ook niet zo verwonderlijk. Waar veel New Age bewegingen zich hullen in spirituele zweverigheid, richt het Zenboeddhisme zich juist op de alledaagse werkelijkheid.

Het Zenboeddhisme, oorspronkelijk ontstaan in India, kwam in de 12e eeuw tot bloei in Japan. Pas in de 20e eeuw ontstond in de Westerse Wereld enige belangstelling voor het Zenboeddhisme. In de stroom van de hippiebeweging werden, in de jaren '60, in de V.S. her en der diverse Zencentra opgericht met als meest bekende het centrum in San Francisco.

Mede dankzij de tijdsgeest van de jaren '60, werd Zen lange tijd beschouwd als een onschuldig soort vrijbrief voor de opvatting dat 'alles kan'. Als je maar deed waar je zin in had, zonder rekening te houden met enige maatschappelijke beperking, op het moment dat je de neiging voelde, zou daarin je boeddhakarakter tot uitdrukking komen. Een soort continue en optimale behoeftenbevrediging van het individu.

Niets is minder waar. In het Zenboeddhisme wordt niet gezegd dat de leerling de statische patronen van het leven moet doorbreken om het zogenaamde licht te ontdekken. Er wordt juist van hem verlangd dat hij in staat is zichzelf los te laten en de patronen volmaakt naleeft. De verklaring zit in de opvatting dat je je niet kunt bevrijden van de dagelijkse beperkingen van het bestaan door deze te bestrijden met andere, tegengestelde patronen. In zentaal: 'slecht karma dat achter zijn staart aanholt.'

Het Zenboeddhisme is vooral een oefening in bewustzijn. In Zen wordt, net als in veel andere oosterse religies, veel belang gehecht aan het gezegde Tat twami asi: 'Dat zijt gij', die bevestigt dat alles wat je denkt en wat je waarneemt onscheidbaar zijn. De achterliggende gedachte is dat mensen gewoonlijk niet een objectieve werkelijkheid vol feitelijkheden zien, maar enkel die feiten waar ze waarde aan hechten. De zogenaamde feiten bestaan enkel bij de subjectieve waarnemer. De waarneming is gekleurd door de individuele beleving, alle waardeoordelen, de bobbels waar zenmeesters het vaak over hebben.

Bobbels worden veroorzaakt door het denken. Niet dat er met denken iets mis is, meestal is het zeer nuttig. Maar als het altijd de boventoon voert is er geen zicht op de werkelijkheid, de diepste werkelijkheid waar het Zenboeddhisme zich op richt. Om het denken een halt toe te roepen, wordt in Zen veel nadruk gelegd op 'het doden van jezelf'; Het nirwana als een vorm van zelfmoord. Nooit letterlijk natuurlijk, want daarmee wordt niets opgelost. Het gaat om het doden van alle intellectuele patronen. Als een computer waarop tijdelijk even alle software wordt gewist.

Een manier is meditatie; een vorm van vakantie waarin je even niet te maken hebt met het dagelijkse leven en je mag koesteren in een onbestemd soort rust. Meditatie neemt in de zenbeoefening een belangrijke plaats: zomaar zitten in de lotushouding, elke dag minimaal 25 minuten. Meditatie richt zich op drie niveaus van rust: Fysieke rust, mentale rust waarbij de gedachten niet meer afdwalen, en waarden rust, waarbij men helemaal geen afleidende verlangens meer heeft en eenvoudigweg zonder wensen verblijft. 'Zomaar zitten' moet wel één van de vervelendste dingen zijn op aarde. Je doet niet bijzonder veel, je beweegt niet en denkt niet. Alles zal je een zorg zijn. Toch ligt temidden van deze verveling precies dat wat het Zenboeddhisme probeert te leren.

Alles in de zenbeoefening is er op gericht om even geen enkel aangrijpingspunt met de omringende situatie te hebben. Niets waar het individu zijn waardeoordelen op los kan laten.
Een aardig hulpmiddel daartoe zijn koans; onlogische raadsels met als meest bekende 'Wat is het geluid van één klappende hand?' of 'Ik doe de lamp uit, waar is het licht gebleven?'. Raadsels die niet met denken zijn op te lossen, de antwoorden moeten als vanzelf tijdens meditatie opborrelen.

Als het denken eenmaal is gestopt, ontstaat het contact met de diepste werkelijkheid. Een werkelijkheid waarin het individu zonder enige context verblijft: Een monnik in diepe meditatie of een soldaat in het heetst van de strijd. De kern is zelfwegcijfering die leidt tot een volkomen identificatie met de gegeven omstandigheden, Wanneer je niet meer met je gedachten vooruit bent, is ieder moment een op zichzelf staand uniek gebeuren. Het onverbloemde zijn: Als een kind dat voor de eerste maal met grote belangstelling naar zijn hand kijkt. 'De leerling heeft de holle buigzame houding van de 'geest van de beginneling' bereikt. Hij zit op de neus van de trein der kennis, op de rails van de werkelijkheid zelf.'

Zen is een manier van leven die je in staat stelt om de eigen bobbels, positieve of negatieve, in het bewustzijn te zien en deze af en toe los te kunnen laten. Het menselijk bewustzijn kan weinig anders dan de wereld onder verdelen in patronen en deze vervolgens te categoriseren en te rangordenen. Wanneer een mens zich van elk apart onderdeel in de werkelijkheid bewust zou moeten zijn, wordt de mens gek. Dat kan het brein niet aan. Maar als middel, in de balans, yin-yang en wat al niet meer zij, kan het behulpzaam zijn.

DE LEEGTE WAAR NIETS MEER VAN BELANG IS
Trilogie na 25 jaar voltooid

Met een totaal van drie miljoen verkochte boeken, behoort Janwillem van de Wetering tot één van Nederlands meest succesvolle schrijvers. Van de Wetering (1931, Rotterdam) is in Nederland vooral bekend van Grijpstra en de Gier, de serie over een Amsterdams rechercheursduo. Minder bekend zijn de boeken die hij schreef naar aanleiding van zijn ervaringen met het zenboeddhisme: De Lege Spiegel (1971) en Het Dagende Niets (1973).
Beide boeken zijn in Nederland nauwelijks verkocht. In de Verenigde staten, en in mindere mate ook in Duitsland, werd The Empty Mirror echter een bestseller. In totaal zijn er meer dan één miljoen boeken van verkocht. Deze week verscheen, meer dan 25 jaar na Het Dagende Niets, Zuivere Leegte: het laatste deel van de zentrilogie.

Zuivere Leegte, vorig jaar al in het Engels verschenen als AfterZen, is vooral een terugblik op een leven met zenboeddhisme. Van de Wetering woont al enkele jaren aan de Amerikaanse Oostkust, nabij de plaats van de zen-nederzetting die hij eerder beschreef in Het Dagende Niets. De nederzetting is inmiddels uiteengevallen als gevolg van diverse misstanden en mismanagement en de leerlingen zijn op zichzelf aangewezen. Van de Wetering heeft geen behoefte meer aan een guru. Hij is inmiddels een gevorderde leerling en heeft meerdere koans opgelost. Een koan is een vraag die de zenleerling, op weg naar verlichting, dient op te lossen. Een onlogisch raadsel als: Wat is het geluid van één klappende hand?, Ik draai de lamp uit, waar is het licht gebleven? Koans gaan het redenerende verstand te boven en lijken slechts bedoeld om de leerling tot waanzin te drijven. De leerling kan proberen een intelligent antwoord te geven maar hij kan het net zo goed niet doen, de meester zal hem wegsturen. Het juiste antwoord dient als vanzelf, tijdens meditatie, op te borrelen.

In Zuivere Leegte beschrijft Van de Wetering zijn worsteling met de koans: De rare gedachtensprongen, de toneelstukjes die hij opvoert om de zenmeester te overtuigen dat hij toch echt het juiste antwoord weet en ook de teleurstelling wanneer hij, na de oplossing van een koan, een stapje dichterbij verlichting denkt te zijn gekomen maar toch weer niets bereikt lijkt te hebben. Van de Wetering schendt de "ongeschreven" regels: hij geeft de antwoorden op koans, althans zijn antwoorden. Daarmee is hij niet de enige. Hoewel "officieel" verboden, zijn er duizenden boeken over koans verschenen. The sound of one hand, 281 koans and their answers werd reeds in 1916 geschreven door een zenmeester, en verguisd door vele andere zenmeesters. Van de Wetering laat zien hoe een koan je nooit meer met rust laat en hoe de antwoorden, in de meest opmerkelijke situaties, opeens praktisch van nut blijken te zijn.

Van de Wetering is geen zweverig persoon die de wijsheid in pacht denkt te hebben en de lezer probeert te bekeren. Hij staat vol in het leven en laat de lezer, op relativerende en humoristische wijze, kennis nemen van zijn nimmer aflatende spirituele zoektocht. Of het nu Japan, de Verenigde Staten of Nederland betreft, overal vindt Van de Wetering aanknopingspunten om zijn zoektocht een actief vervolg te geven. Ook in het aardse Amsterdam waar Van de Wetering, na terugkomst uit Japan een zendo inricht, in een verlaten steegje ergens achteraf, op de hoogste verdieping van een warenhuis. Tibetaanse zenmeesters leiden de ceremonie waarna Van de Wetering hen rondleidt door Amsterdam waar ze gretig kennis nemen van het bestaan van de Amsterdamse Wallen.

In Zuivere leegte is Van de Wetering opmerkelijk kritisch, zonder echter negatief te zijn. Hij behandelt wantoestanden in sektes en verhaalt over het falen van zijn eigen zenmeester in de VS. Hij beschrijft de huidige trend in het zenboeddhisme waarin elke, zichzelf respecterende zenmeester zijn eigen blanke discipel moet hebben. Immers, Maitreya, de toekomstige boeddha, is een blanke man afkomstig uit de westerse wereld. Ook Van de Wetering ontmoet Maitreya, Bobbie-San: Een man met een hoog IQ, door zestig zenmeesters als verlicht bevonden. Bobbie-San voelt zich echter niet verlicht, heeft het monnikenleven vaarwel gezegd en is op zoek naar de vleselijke liefde. Een zoektocht die tot mislukken is gedoemd.

Het is typerend voor de wereld die Van de Wetering beschrijft. Een wereld die onthechting na streeft maar in veel aspecten aards blijft. Zenmonniken spelen egospelletjes, scheppen op over het aantal opgeloste koans of de satori's die ze beleefd hebben. Zenmeesters zijn weliswaar verlicht maar zeker niet volmaakt. Ze blijven menselijk in al hun zwakheden. Sommigen gaan zich te buiten aan alcohol, anderen gaan ten onder aan de eenzaamheid en plegen zelfmoord. Niets blijkt heilig.

Is dat erg?
Nee.
Niets is erg.

'Besteedt geen aandacht aan waarden, wees slechts. En als je, terwijl je bent, de neiging voelt om iets te doen, geef dan alles wat je hebt. Zomaar, zonder reden.'
(Zuivere Leegte)